GIA ĐÌNH VÀ DÒNG HỌ

Trong xã hội ngày nay, các giá trị cơ bản của văn hóa làng, xã như gia đình, dòng họ vẫn có vai trò quan trọng.

Người dân vẫn đánh giá cao vai trò của gia đình hiện nay, vì họ cho rằng, gia đình là nơi không chỉ đáp ứng nhu cầu tình cảm và tái sản sinh giống nòi mà còn là nơi tốt nhất cho việc nghỉ dưỡng tuổi già, sự phát triển của con cái... Trong tâm tưởng của người dân, dòng họ cũng có vai trò không kém. Quan niệm của người dân hiện nay vẫn là “một giọt máu đào hơn ao nước lã” hay “xảy cha còn chú, xảy mẹ bú dì”. Thậm chí, quan niệm của đa số người dân còn khẳng định gia đình, dòng họ hiện nay có vai trò lớn hơn trong quá khứ và ở tương lai vai trò đó vẫn sẽ vẫn tiếp tục được phát huy.

Gia đình

Về mặt kinh tế, từ chỗ chỉ có chức năng tiêu thụ dưới thời kinh tế xã hội chủ nghĩa, ngày nay trong nền “kinh tế thị trường” chi phối đời sống xã hội, gia đình trở thành một đơn vị kinh tế tự chủ trong thị trường lao động, trong thị trường sản xuất và kinh doanh. Ngày nay khi đời sống được nâng cao, trong quan hệ gia đình, xã hội cũng được nâng cao. Quan hệ giữa vợ và chồng, bố mẹ và con cái có tính dân chủ hơn, vị thế người phụ nữ được nâng lên, quyền tự do của mỗi cá nhân được coi trọng.

Ở mỗi gia đình, số con đã giảm xuống bởi yếu tố luật pháp, việc sinh con trai để “nối dõi tông đường” không còn là nguyên tắc bất di bất dịch. Từ góc độ văn hóa tinh thần, các hình thức hưởng thụ văn hóa như: xem truyền hình, internet, nghe ra-đi-ô, đọc sách báo... đã ngày càng thiết thực với mỗi người dân.

Ngày nay các cháu nhỏ được tới trường học, bố mẹ, ông bà có thêm thời gian lao động, nghỉ ngơi, các gia đình đều lo việc học hành của con cái sao cho con cái được thành đạt ... Rõ ràng, những biến đổi theo chiều hướng ngày càng no đủ, bình đẳng, dân chủ và văn minh như trên đang làm tăng thêm vai trò và củng cố vị trí vững chắc của gia đình.

Dòng họ.

Năm 1990, hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa sụp đổ, thành trì xã hội chủ nghĩa là Liên Xô tan rã, các nước Đông Âu áp dụng mô hình xã hội dân sự phương Tây, đi theo nền kinh tế thị trường. Ở phương Đông các nước xã hội chủ nghĩa như Trung Quốc, Việt Nam, Lào chỉ áp dụng mô hình kinh tế thị trường, xoá bỏ nền kinh tế xã hội chủ nghĩa tập trung bao cấp, các hợp tác xã nông nghiệp bị giải thể, các hộ gia đình nông thôn được giao khoán ruộng đất, phải tự chủ trong sản xuất trên phần ruộng nhận khoán lâu dài của mình. Trong điều kiện đó, người nông dân đã quay trở về tìm chỗ dựa trong các mối quan hệ của họ hàng thân tộc nhằm khắc phục những khó khăn tự lập như: công cụ, sức lao động, vốn liếng, kỹ thuật... Hầu hết các gia đình khi gặp khó khăn đã nhờ vả, nương tựa vào họ hàng nội ngoại, nhất là các mối quan hệ cận huyết thống. Trong điều kiện nền kinh tế thị trường hiện nay, công việc sản xuất, kinh doanh ở địa phương vẫn có sự đan xen đậm nét của các quan hệ họ hàng, làng mạc, thể hiện rõ nét nhất ở việc thuê mướn lao động ưu tiên cho những người thuộc họ tộc thân thích và người làng. Những biểu hiện trên mặc dù không phải là cách giải quyết tối ưu song nó càng khẳng định vai trò quan trọng của dòng họ trong xã hội hiện nay.

Về mặt văn hóa tinh thần, nhờ việc tạo ra niềm cộng cảm dựa trên huyết thống, dòng họ từ xưa đến nay vẫn là một chỗ dựa vững chắc đối với mỗi cá thể trong cộng đồng. Không chỉ dừng lại ở quan niệm, việc đề cao dòng họ về phương diện văn hóa tinh thần còn được thể hiện trong các hành vi cụ thể của mỗi người, như sự tham dự của mỗi người vào các ngày Giỗ Tổ, trong việc sửa sang Từ đường, xây cất mồ mả Tổ Tiên, cưới xin, ma chay, khuyến học, khuyến tài trong dòng họ. Sự tham gia nhiệt thành và tâm huyết của người dân vào các hoạt động trên khẳng định vai trò của dòng họ vẫn còn quan trọng trong đời sống cộng đồng dân cư làng, xã.

Vai trò của gia đình và dòng họ không chỉ được bảo lưu bền vững ở các làng, xã sống chủ yếu bằng nông nghiệp mà còn ở cả những nơi đô thị, các giá trị cổ truyền làng, xã vẫn được gìn giữ và phát huy đậm nét. Đó là việc thành lập và duy trì “ hội đồng hương”, việc các ngày lễ, tết trong năm, con cái trở về thăm nom cha mẹ, mối quan hệ chặt chẽ giữa ông bà, cha mẹ và con cái trong phạm vi gia đình, việc liên kết làm ăn kinh tế trong dòng họ, giỗ tổ... Đó là những nét đẹp và biểu hiện khẳng định sức sống bền vững của gia đình, dòng họ trong lối sống của người Việt.

Vai trò của gia đình và dòng họ với những giá trị tốt đẹp và đặc trưng trong nếp sống không những không bị mai một mà còn thích ứng, biến đổi, tạo ra các giá trị mới và có khả năng trường tồn cùng với đời sống của người dân Việt Nam.